SOKRATES (MÖ 469-399)
Sokrates annesi ebe, babası heykeltraş bir Atina yurttaşıydı. İnsanlara erdem nedir, iyi nedir gibi sorular sorarak, onların çok iyi bildiklerini sandıkları konularda kendilerini sorgulatıyordu. Atinalıları dogmatik uykusundan uyandırmak istedi. ‘At Sinekliği’ yaparak, ‘Bildiğim bir şey varsa o da hiçbir şey bilmediğimdir.’ diyerek, Atinalılara doğru yolu göstermeye çalışıyordu. Yöntemi maiotik (doğurtma) olarak anılır; kişinin kendi kendine veya iyi bir öğretmen eşliğinde kendisinde bulunan bilgileri açığa çıkartmasıdır. Yeni tanrılar üreterek gençleri yoldan çıkardığı suçlamasıyla yargılandı ve idama mahkum edilidi.
Sokrates’e göre insan ruhuna özen göstermelidir. Maddi hazlar kalıcı değildir, ahlaklı ve doğru bir hayat yaşamalıdır. Sorgulanmamış bir hayat yaşanmaya değmez. Bilgelik çok şey bilmek değil, mutlu olmak için nasıl bir hayat sürmesi gerektiğini, yani erdemli bir hayatın nasıl olması gerektiğini bilmektir. Bilge kral, anayasal monarşi ya da aristokrasi yanlısıdır. Demokrasiyi, eşit oy hakkını eleştirir.
Ona göre konuşmak yazmaktan daha iyiydi. Bir okul kurma çabası içinde olmadı. Yazılı bir eser de bırakmadı. Kendisinden sonra gelen Platon ve Aristoteles’in okulları “Büyük Sokratik Okullar” olarak anılır. Küçük Sokratik Okullar; Megara Okulu, Elis-Eretria Okulu, Kinikler Okulu ve Kirene Okuludur.
Megara Okulu; kurucusu Eukleides’tir. Tek varlık Tanrıdır. Akıl ve İdrak ile özdeş olan iyidir. “Bir olan iyidir”.
Elis-Eretria Okulu; kurucusu Elisli Phaidon’dur. Felsefe ruhsal olarak iyileştirici bir özgürlük kılavuzudur.
Kinikler Okulu; kurucusu Atinalı Antisthenes’tir. Kinikler hiçbir töre, nezaket kuralınana uymazlar. Onlar için hayatın yegane amacı erdemdir, bireyin sınırlanmasına yol açan her türlü değer dışlanır. Kinikler bir toplumsal kurtuluş reçetesi önermezler. Kiniklerin önde gelenlerinden Diogenes'i Büyük İskender ziyaret etmiş, bir isteği var mı diye sormuş, Diogenes de işaret parmağıyla güneşi göstererek, "Benden bana veremeyeceğin şeyi esirgeme" şeklinde cevap vermiş.
Kirene Okulu; kurucusu Aristippos. Okulun diğer adı Hedonist Okulu. Bilginin değerini salt pratik kullanışlılığı esasında değerlendirmiştir. Algılarımız bize ne şeylerin gerçek doğasına ne de başka insanların duyumlarına ait bir şey söyleyemez. Haz, iyi ile özdeştir ve anlıktır. Hegesias yoksulluk, hastalık ve zorluklar nedeniyle hazza erişemeyen insanlara intihar'ı tavsiye eder. Kirene Okulu’nun mensupları da Kinikler gibi topluma ve devlete özgü değerleri reddederler.